Ontwaken, verlichting en bevrijding

Laten we een onderscheid maken tussen ontwaken, verlichting en bevrijding. Ontwaken is de gebeurtenis waarbij  “Het” duidelijk werd. Soms is dat een duidelijk Aha- moment, andere keren is dat een heel geleidelijk optrekken van de mist. Verlichting is de ontdekking van dat wat altijd al het geval was: er is alleen maar het Bewustzijn waarin alle ervaringen plaatsvinden, en er is geen gevoeld verschil meer tussen wat ervaren wordt en de ervaringen zelf. Jij bent wat is. Bevrijding wordt pas mogelijk door een langdurig verwijlen in niets anders dan de open staat van direct verlicht ervaren, zodat er op een gegeven moment geen mogelijkheid meer is om nog terug te keren naar het ikgevoel: volledig opgelost.

Sommigen geloven dat ontwaken voldoende is voor bevrijding, maar dat is een misverstand. De show is nog niet voorbij. Wat kan veranderen zal veranderen, ook al is er nu het directe weten van de onveranderlijke achtergrond. En dus kan het ikgevoel op een gegeven moment weer terugkeren, ook al was het na het ontwaken soms tijdenlang verdwenen. Verlangens kunnen weer terugkeren. Seks, macht, geld, aanzien en bewondering kunnen weer aantrekkelijk lijken. Gedachten en overtuigingen kunnen weer bepalend voor het handelen worden. En hoewel het allemaal nooit meer zo geloofwaardig kan lijken als daarvoor, is het nog steeds wel mogelijk om gebonden te raken. De heen en weer geest is nog niet dood.

Daarom wordt er in zowel de Zen-, als in de Dzogchen traditie grote waarde gehecht aan blijven mediteren – ook na het ontwaken, want dat op zich is niet voldoende. Er is een eindeloos verder opengaan mogelijk geworden, maar dat moet wel worden gepraktiseerd. Niet perse door formele meditatie – het dagelijks leven biedt vaak meer dan voldoende mogelijkheden om te merken of er nog defensieve reacties opkomen. Dus ja, er is zoiets als verdieping na het ontwaken – iets wat door de volgers van Swami Fast ’n Easy weinig aandacht krijgt.

Misschien wel het grootste gevaar bij een ervaring van ontwaken – van een plotselinge, onverwachtse glimp tot aan een periode van wekenlang in verrukking rondlopen – is dat het op een gegeven moment teruggebracht wordt tot een herinnering. De één wordt nostalgisch, een ander ziet het als bewijs van speciaal-zijn, maar de ervaring is voorbij, en het gewone leven komt weer op gang. Ontwaken wordt niet het begin van een nieuwe reis, maar een bijzondere gebeurtenis die ooit plaatsvond. Soms is er de wens om dat ooit nog eens te herhalen, maar hoe dat zou moeten is niet zo duidelijk.

Het is mogelijk dat na het ontwaken er een lange periode van purificatie volgt. Integratie, en dan pas diepe vrijheid. Dit is vaak een ruig gedeelte van het pad, want er moeten allerlei onaangename waarheden over het eigen karakter onder ogen worden gezien. Eigenschappen die vooral zichtbaar worden in het contact met andere mensen, en die helemaal niet open, licht en verwelkomend zijn, maar gesloten, zwaar, donker, afwerend. Er is veel integriteit, moed en eerlijkheid nodig om je eigen duisternis te onderzoeken. Ontbreekt dit, of is er een onwil om kritisch te zijn over hoe je functioneert in de wereld kan er toe leiden dat er stilstand optreed. Heel veel gemediteerd, maar nog steeds een onaangename persoonlijkheid.

Het kan ook zijn dat het proces van steeds verder, steeds dieper openen volledig tot een einde wordt gebracht. Er komen geen zelfzuchtige ideeën meer op. Actie is gericht op het welzijn van anderen. Er is geen enkel gevoel ook maar iets nodig te hebben. Gevoeligheid is enorm, maar veel emoties kunnen door het ontbreken van een besef van eigenbelang niet meer opkomen. Meningen zijn onmogelijk doordat er geen positie wordt ingenomen. Bevrijding is zo totaal dat er geen wil, idee, emotie, fantasie of twijfel meer mogelijk is. Alle sporen van een ikgevoel zijn verdwenen, ieder ervaren van individualiteit is onmogelijk geworden. Het enige wat er nog over is gebleven is bewustzijn dat bewustzijn ervaart, liefde die alleen nog liefde voelt.

Dit is de diepe en volledige bevrijding. Het licht van bewustzijn en wijsheid is constant geworden – dit is waar de grote wijzen verblijven. Als het om anderen gaat is er voornamelijk compassie en de intentie om te helpen. Het zal wel duidelijk zijn – zover komen er maar weinig. Ervaringen van ontwaken zijn vermoedelijk vrij gebruikelijk, maar daarna verder gaan tot het stadium van diepe bevrijding is veel zeldzamer.

Als dat nodig is voor het functioneren in de wereld kan sporadisch nog het Ik ben gevoel terugkeren, maar er wordt geen enkel belang meer aan gehecht. Het maakt geen verschil. Het verdwijnt ook weer net zo gemakkelijk. Het hindert niet als het er even is, het wordt niet gemist als het weer verdwijnt.

Verlichting is het directe weten: Ik ben Dat, maar bevrijding is het wegvallen van Ik ben.

Ontwaken kan worden nagestreefd, er zijn methodes voor, aanwijzingen, en voor wie bereid is te luisteren is er meer dan genoeg hulp beschikbaar. Het lijkt een beetje op hard tegen een deur duwen totdat je je ineens realiseert dat je moet trekken. Het was dus eigenlijk helemaal niet moeilijk! Constateer je achteraf.

En ineens bevind je je in een landschap wat heel vertrouwd aanvoelt, maar waar iets ontbreekt wat altijd aanwezig leek. Persoonlijk belang.

Dan is er alleen nog maar liefde. Liefde voor alles, in alles, als alles.