Ben ik er wel klaar voor?
Wat belemmert de herkenning van de open, heldere staat van bewustzijn? Vaak is het niet een gebrek aan ervaring of oefening, maar de subtiele en diepgewortelde neiging tot zelfkritiek en zelftwijfel. Zelfs mensen met veel ervaring in meditatie, die theoretisch weten dat verlichting niets anders is dan het directe herkennen van wat altijd al aanwezig is, houden zichzelf onbewust tegen. Dit gebeurt niet door een gebrek aan kennis, maar door de gewoonte om het eigen verhaal – de identiteit die men heeft opgebouwd – te blijven verdedigen.
Iedereen heeft een verhaal over zichzelf: een samenstelling van rollen, herinneringen, successen en mislukkingen. Dit verhaal voelt als de basis van het 'ik'. Sinds onze geboorte hebben we talloze kenmerken en eigenschappen verzameld die samen onze identiteit vormen. We hechten ons eraan en beschermen het instinctief, zelfs als het lijden veroorzaakt. Het idee om dit verhaal los te laten roept vaak weerstand op. Niet omdat we niet willen ontwaken, maar omdat we bang zijn voor de consequenties. Wat blijft er over als ik mijn identiteit opgeef? Wat als ik ontdek dat er geen vaststaand 'ik' is om te beschermen?
Zelfkritiek en twijfel spelen hier een cruciale rol. De gedachte "Ik ben nog niet ver genoeg" of "Ik doe iets verkeerd" houdt ons gevangen in de illusie dat er iets bereikt moet worden. In werkelijkheid is er niets te bereiken: de open helderheid is er al. Maar door te geloven dat we niet goed genoeg zijn, houden we onszelf afzijdig. We durven de sprong niet te wagen om te erkennen dat verlichting al gebeurt. Dit is geen intellectueel probleem, maar een diepgevoelde weerstand, geworteld in angst en gehechtheid.
Deze dynamiek verklaart waarom zelfs mensen die intensief mediteren, die diepe inzichten hebben gehad en zich bewust zijn van de vergankelijkheid van het zelf, toch steeds terugvallen in twijfel. Ze blijven zoeken naar een bevestiging, een teken dat ze 'klaar' zijn, terwijl de enige stap die nodig is simpelweg stoppen met zoeken en de helderheid van dit moment direct erkennen.
Hoe doorbreek je deze cyclus? Het vraagt een radicale eerlijkheid: zien dat alle twijfels en angsten slechts gedachten zijn, verschijnselen in het bewustzijn die komen en gaan. Het vraagt ook om een diep vertrouwen – niet in een techniek of een leraar, maar in het feit dat wat je zoekt al is. Meditatie is geen middel om ergens te komen, maar een manier om te rusten in wat er altijd al is. De sprong naar ontwaken is geen sprong naar iets nieuws, maar een loslaten van de neiging om te twijfelen aan wat al gezien is.
Verlichting gaat gepaard met een diep gevoel van vrijheid, maar betekent niet dat alledaagse verplichtingen verdwijnen. Het lichaam blijft eten nodig hebben, relaties blijven bestaan, en praktische zaken moeten worden afgehandeld. Het verschil is dat deze handelingen niet langer voortkomen uit angst, schuld of de drang om een identiteit te handhaven. Ze worden eenvoudigweg uitgevoerd zonder de mentale last van een ik-verhaal dat ze kleurt. Vrijheid betekent niet dat je niets meer hoeft te doen, maar dat de last van psychologische gehechtheid verdwijnt, waardoor er een natuurlijke moeiteloosheid in handelen ontstaat.
Na het wegvallen van de identificatie met het ik-verhaal, blijft de vraag hoe je je leven wilt inrichten volledig open. Er is geen vaste route of verplicht pad dat gevolgd moet worden. Sommige mensen kiezen voor een eenvoudig bestaan, terwijl anderen hun vertrouwde leven voortzetten, maar zonder de vroegere zwaarte. Wat verdwijnt, is de krampachtige poging om een bepaalde identiteit te handhaven. Wat overblijft, is een openheid waarin elke handeling voortkomt uit helderheid en aanwezigheid in plaats van uit noodzaak of dwang. Dit betekent dat verlichting geen einde is, maar een begin van een leven dat volledig vrij en authentiek geleefd kan worden.
De grootste hindernis is niet onwetendheid, maar de angst om te erkennen dat je al vrij bent. Het loslaten van deze angst is de enige stap die nodig is. En zelfs dat hoeft niet geforceerd te gebeuren – want wie zou dat doen? Zelfs de twijfel verschijnt in de openheid die nooit afwezig is. Dit besef, eenvoudig en direct, is de sleutel.
