Een groot, sterk of zwak ego

Er is nogal wat verschil tussen een groot, een sterk of een zwak ego. Zowel een groot als zwak ego kan een serieuze hindernis voor spirituele ontwikkeling zijn. Voor een sterk ego is dat vaak moeiteloos en bijna vanzelfsprekend.

Mensen met een sterk ego hebben veel zelfvertrouwen, voelen zich meestal veilig, zijn emotioneel stabiel en kunnen flexibel omgaan met de stress van alledag. Ze zijn niet snel gefrustreerd en geven niet direct op als het tegenzit. Ze passen zich makkelijk aan als de omstandigheden veranderen, ze zijn zelfstandig, zelfbepalend, volwassen en authentiek, maar kunnen ook goed naar anderen luisteren.

Bestaat het ik?

In sommige spirituele teksten kun je uitspraken tegenkomen als “het ik bestaat niet” of “het ego is een illusie”. Is dat waar? Laten we eens kijken naar wat het woord “bestaan” eigenlijk betekent.

De meest simpele vorm van bestaan is wel fysiek bestaan. Een stoel bijvoorbeeld, of een betonnen muur, of een wolk. Het zijn dingen - ze zijn fysiek, concreet, tastbaar, zichtbaar. Ze zijn zintuiglijk waarneembaar – niet alleen voor mensen, maar ook voor andere wezens. Een boom bijvoorbeeld is ook voor vogels zichtbaar. Fysieke objecten hebben ook altijd een locatie – je kunt aanwijzen waar ze zijn.

En er zijn gedachten, emoties, herinneringen, dromen – er is zoiets als de geest.

Zijn wij ons brein?

“Wij zijn ons brein, van baarmoeder tot Alzheimer” is de titel van een populair boek van dr. Dick Swaab. Het betoogt dat wie wij zijn en wat we voelen, denken, willen en doen allemaal bepaald wordt door onze hersenen. Elke ervaring die we hebben, elke emotie die we voelen, elke gedachte die opkomt, elke impuls die ons verleidt om iets doms te doen en elk inzicht dat we dat toch maar beter niet kunnen doen komt voort uit, of is een vertaling van een hersenproces. Het is een soort één op één relatie: wat we ervaren wordt mogelijk gemaakt door onze hersenen.

Functies van het ego.

Een ego is zeker niet alleen maar een vals of onecht zelfbeeld. En het is ook niet iets waar we zo snel mogelijk van af zouden moeten komen. Het hoeft geen belemmering voor spirituele groei te zijn. Integendeel, het is heel handig, zeker als het min of meer probleemloos functioneert en doet wat het moet doen.  

De term “ego” wordt vooral in spirituele kringen vaak gebruikt, meestal zonder goed te definiëren wat het eigenlijk is en waarom we het hebben. Het enige wat wel duidelijk is, is dat het ongewenst is. Dus waar is een ego goed voor?

In dit artikel noem ik een aantal van de belangrijkste functies en gebruik daarbij soms wat technische termen uit de psychologie. Het is bedoeld om aan te tonen dat “ego” niet de slechterik is waar hij in spirituele kringen zo vaak voor gehouden lijkt te worden.

Ego is geen probleem

Ego is in spirituele kringen zo ongeveer wat de duivel in het christendom is. Het definieert wat slecht en ongewenst is, waardoor des te duidelijker wordt wat goed en wenselijk is. Ego is als een valse zwerfhond in het dorp van spiritualiteit: niemand wil hem nog binnen laten en te eten geven.

 Waarom is dit eigenlijk zo? Wat is dat ego precies, waar komt het vandaan, wat doet het, waarom hebben mensen überhaupt een ego als het blijkbaar iets is waar we, althans volgens sommigen, zo snel mogelijk van af moeten? Wanneer ontstaat het, welke functie heeft het, in welke zin is het echt en onecht?

Ze maakte me aan het huilen.

Als een vreemdeling stil tegenover je zat en je recht in de ogen staarde, welke emoties zou je dan voelen? Of, misschien wel een betere vraag, hoe lang zou het duren voordat je brak en ging huilen? In 2010, in het Museum voor Moderne Kunst in New York, was de wereldbekende kunstenares Marina Abramovic aanwezig met de performance “The Artist is Present”. Ze was stil, ze zat stil, als een berg, en staarde in de ogen van iedereen die dapper genoeg was om contact met haar te maken. Bezoekers gingen in een stoel recht voor haar zitten, zo lang als ze konden, of wilden. De kunstenares zelf zat in totaal 716 uur en 30 minuten, of te wel 7 ½ uur per dag, drie maanden lang in het atrium van het museum en zag in totaal meer dan 1500 verschillende mensen. Sommigen moesten uren in de rij wachten voor ze aan de beurt waren.